De oudste gilden in ons land waren koopmansgilden. Daarnaast waren er ambachtsgilden en schutterijen in gildeverband. Minder bekend is dat in de late middeleeuwen diverse (sociale) gilden en broederschappen werden opgericht die een devoot karakter hadden en tevens de doelstelling om elkaar te helpen bij armoede, ziekte en begrafenissen. Dat de instellingen een dualistisch karakter hadden kan niet ontkend worden, want naast de genoemde doelstellingen werd er ook aan belangenbehartiging gedaan. Door het lidmaatschap ook voor buiten de stad wonenden open te stellen kwam men elkaar tegen, zodat de belangenbehartiging werd bevorderd. Ook hadden deze gilden een cultureel doel: zang, spelen, debatteren en gezelligheid waren de trefwoorden. Meestal kwam men tenminste eenmaal per jaar bijeen voor een gildenmaaltijd. De broederschappen en (sociale) gilden waren te vinden in de steden, maar ook in diverse Veluwse dorpen functioneerden dergelijke instellingen, zoals het nog bestaande St. Anthoniegilde in Epe. Van sommige zijn de archieven bewaard gebleven; ze zijn hoogst interessant.
In Arnhem waren er tenminste twee broederschappen: het St. Nicolaibroederschap en het St. Erasmusbroederschap. De eerst genoemde, gesticht voor 1352, voldeed in zijn oorsprong aan de bovengenoemde doelstellingen, maar ontwikkelde zich tot een 'gesloten' broederschap met als leden de bovenlaag van de Arnhemse bevolking. Ook buiten de stad wonende adellijken en gegoeden schroomden niet om lid te worden. Mijn indruk is dat indien men burgemeester van Arnhem, lid van de raad van Gelderland of richter werd, het lidmaatschap een must was. Het St. Erasmus was minstens zo elitair, maar mijn indruk is dat het lidmaatschap iets gemakkelijker was te verwerven. Dit baseer ik op grond van de namen der leden.
Van het St. Nicolaibroederschap is een uitgebreid archief bewaard dat raadpleegbaar is in het Gelders Archief. In de Gelderland Bibliotheek, Koningstraat, Arnhem, worden in de collectie Handschriften een tweetal manuscripten bewaard met namenlijsten van de twee broederschappen. Die van het St. Nicolaesbroederschap start in 1505; in deze lijst werden niet alleen vanaf het einde van de 16e eeuw de functies van de ‘broeders’ genoteerd, maar meestal ook het overlijdensjaar, later zelfs de datum. De lijst van het St. Erasmusbroederschap – die tweemaal werd genoteerd in het manuscript – betreft echter juist grotendeels een lijst van overleden leden.